1. Luật Thi hành án hình sự (sửa đổi): Đề xuất cho phạm nhân hiến tạng – câu chuyện nhân văn hay nguy cơ bị lợi dụng?
Nội dung gây chú ý nhất trong ngày hôm nay chính là việc dự thảo đề xuất cho phép phạm nhân được hiến tạng, hiến mô hoặc trữ tinh trùng – trữ noãn theo quy định của luật chuyên ngành. Đây là nội dung lần đầu tiên được đưa vào luật về thi hành án hình sự, chạm đến một trong những quyền nhân thân nhạy cảm nhất.
Theo các phân tích tại nghị trường, chủ trương này xuất phát từ tinh thần nhân đạo: dù đang chấp hành án, phạm nhân vẫn là một con người với quyền được sống, được tự do quyết định về cơ thể mình, và có thể làm việc thiện ích cho xã hội.
Tuy nhiên, các đại biểu cũng đặt câu hỏi đầy trách nhiệm: làm thế nào để tránh thương mại hoá nội tạng, tránh tình trạng ép buộc, dụ dỗ hoặc lợi dụng sự yếu thế của người phạm tội? Nếu không được giám sát chặt chẽ, việc hiến tạng của phạm nhân có thể tạo ra những lỗ hổng nguy hiểm mà sau này rất khó khắc phục.
Từ góc nhìn pháp lý, vấn đề cốt lõi không nằm ở việc có cho phép hay không, mà nằm ở cơ chế kiểm soát và bảo vệ quyền tự nguyện. Sự tự nguyện này phải được xác lập đầy đủ về pháp luật, y tế và tâm lý – và phải tránh khỏi mọi xung đột lợi ích.
Đối với Viện ILPAI, đây là nội dung cần theo dõi sát sao, bởi nó liên quan trực tiếp đến quyền con người, quyền riêng tư, và những giới hạn mà pháp luật cần thiết lập để bảo vệ sự liêm chính của hệ thống thi hành án.
2. Luật Tạm giữ, tạm giam và Cấm đi khỏi nơi cư trú: Làm rõ quyền con người trong giai đoạn điều tra
Dự thảo lần này không chỉ sửa đổi mà còn mở rộng phạm vi, đưa cả biện pháp “cấm đi khỏi nơi cư trú” vào cùng khuôn khổ quản lý. Điều này cho thấy tư duy mới: không chỉ giam giữ, mà mọi biện pháp hạn chế quyền tự do của công dân đều phải được luật hoá rõ ràng và minh bạch.
Một số điểm đáng chú ý:
-
Làm rõ quyền của người bị tạm giữ/tạm giam: được gặp luật sư, gặp thân nhân, nhận chăm sóc y tế, đọc sách báo.
-
Không cho phép thành lập buồng tạm giữ tràn lan, tránh lạm dụng ở cấp cơ sở.
-
Tăng tiêu chuẩn buồng giam, đảm bảo điều kiện sống tối thiểu và nhân phẩm.
Điều đáng nói là các quyền này trước nay vẫn tồn tại trong thực tế, nhưng chưa được quy định chi tiết, khiến nhiều trường hợp người dân không biết mình được phép làm gì, bị hạn chế điều gì, dẫn đến dễ bị xâm phạm quyền mà không có cơ sở phản ứng.
Đối với doanh nhân – nhóm đối tượng thường xuyên liên quan đến tranh chấp kinh tế, dân sự, thương mại – việc hiểu rõ các biện pháp ngăn chặn là vô cùng quan trọng. Một quyết định “cấm đi khỏi nơi cư trú” có thể khiến công việc đình trệ, ảnh hưởng đến uy tín và tài chính. Nếu luật mới quy định rõ ràng hơn về thẩm quyền, quy trình, điều kiện áp dụng, đó sẽ là cơ sở để bảo vệ quyền lợi của công dân và doanh nghiệp.
3. Sửa Luật Giá: Phân cấp mạnh hơn, kỳ vọng giảm chồng chéo trong quản lý
Giá cả là yếu tố nhạy cảm của nền kinh tế. Khi giá tăng đột ngột, người dân chịu ảnh hưởng, doanh nghiệp bị áp lực chi phí; khi quản lý giá không thống nhất, doanh nghiệp lại rơi vào vòng xoáy thủ tục hành chính.
Dự thảo Luật Giá lần này tập trung vào hai mục tiêu chính:
(1) Rà soát lại danh mục hàng hoá, dịch vụ do Nhà nước định giá hoặc bình ổn giá.
Danh mục hiện nay bị đánh giá là rộng, đôi khi chưa phù hợp với thực tế thị trường.
(2) Phân cấp thẩm quyền quản lý giá cho địa phương.
Theo hướng “địa phương sát thị trường nhất thì có quyền quyết định nhiều hơn”.
Cơ chế này nếu vận hành tốt sẽ giúp các quyết định về giá phù hợp và kịp thời, giảm bớt tình trạng chờ đợi hướng dẫn vòng vo. Tuy nhiên, phân cấp cũng đi kèm rủi ro: mỗi nơi có thể hiểu khác nhau, áp dụng khác nhau, dẫn đến tình trạng “trên một đằng, dưới một nẻo”. Vì vậy, cùng với phân cấp phải có chuẩn mực chung, để đảm bảo minh bạch và giảm rủi ro bị lạm dụng quyền lực trong quản lý giá.
Doanh nghiệp – đặc biệt những doanh nghiệp liên quan đến dược phẩm, giáo dục, dịch vụ công ích, hạ tầng – sẽ phải theo dõi kỹ danh mục mới và quy trình kê khai giá để tránh vi phạm.
4. Luật Đầu tư (sửa đổi): Ít “cửa” hơn, nhưng trách nhiệm doanh nghiệp nặng hơn
Dự thảo Luật Đầu tư lần này hướng tới mục tiêu kép: giảm thủ tục, nhưng tăng trách nhiệm.
Điểm thay đổi lớn nhất là thu hẹp danh mục các dự án phải xin quyết định chủ trương đầu tư. Thay vì hầu hết các dự án có quy mô từ trung bình đến lớn đều phải đi qua nhiều cấp phê duyệt, dự thảo mới chỉ giữ lại các nhóm dự án thật sự nhạy cảm, liên quan đến an ninh, quốc phòng, môi trường, báo chí – xuất bản, hạ tầng chiến lược.
Đồng thời, thẩm quyền được phân cấp mạnh cho địa phương. Việc đánh giá, thẩm định, phê duyệt có thể được xử lý nhanh hơn nhiều so với trước.
Tuy nhiên, “ít cửa” không có nghĩa là “dễ dãi”. Khi thủ tục đơn giản hơn, trọng tâm chuyển sang tính trung thực của hồ sơ, tính khả thi của dự án và trách nhiệm pháp lý của nhà đầu tư nếu không thực hiện đúng cam kết.
Nhà đầu tư nước ngoài cũng được tạo điều kiện thông thoáng hơn, như việc được thành lập doanh nghiệp trước khi có giấy chứng nhận đăng ký đầu tư. Điều này mở ra cơ hội nhưng cũng đòi hỏi cơ chế giám sát minh bạch hơn.
Bốn dự luật được thảo luận trong ngày hôm nay đều có điểm chung:
-
Bảo vệ quyền con người,
-
Giảm thủ tục,
-
Tăng minh bạch,
-
Và tạo môi trường kinh doanh thuận lợi hơn.
Nhưng bất kỳ thay đổi nào của pháp luật cũng kéo theo các rủi ro mới nếu người dân và doanh nghiệp không kịp thời cập nhật. Đây là lý do Viện ILPAI đang triển khai chuỗi Điểm tin pháp luật hằng ngày, giúp cộng đồng theo sát những gì Quốc hội đang bàn, Chính phủ đang sửa, các bộ ngành đang hướng dẫn.
Một xã hội mạnh không nằm ở số lượng án phạt, mà ở số người hiểu luật để không phạm luật. Và hiểu luật – từ giai đoạn dự thảo – luôn là bước quan trọng nhất để mỗi người bảo vệ mình, bảo vệ doanh nghiệp, và bảo vệ giá trị pháp quyền của quốc gia.
