Sau khi Viện ILPAI phân tích bài "Miễn trách nhiệm hình sự – có còn tội?”, có bạn đọc hỏi tiếp: Nhà nước có phải đền bù thiệt hại cho người được miễn trách nhiệm hình sự hay ko?
TS. Thái Ngọc Sơn trả lời:
Câu hỏi rất hay — và cũng là mấu chốt pháp lý quan trọng nhất mà nhiều người thường hiểu lầm. Câu trả lời ngắn gọn của tôi là: KHÔNG. Bởi vì: Người được miễn trách nhiệm hình sự không thuộc trường hợp được Nhà nước bồi thường theo Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (Luật TNBTCNN).
Cơ sở pháp lý
Theo Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước năm 2017, Nhà nước chỉ bồi thường cho người bị oan trong các trường hợp sau:
- Bị khởi tố, truy tố, xét xử và kết án oan;
- Bị tạm giữ, tạm giam, thi hành án oan;
- Hoặc bị xử lý hành chính, thi hành kỷ luật trái pháp luật.
Tức là: chỉ khi Tòa tuyên vô tội hoặc bản án, quyết định bị hủy, sửa vì xác định oan sai thì mới phát sinh quyền được bồi thường.
Còn trong trường hợp miễn trách nhiệm hình sự, Tòa án xác định người đó có hành vi phạm tội, nhưng vì có căn cứ pháp luật để miễn (như thay đổi pháp luật, khắc phục hậu quả, tự thú, hòa giải, không còn nguy hiểm cho xã hội...), nên người đó không bị truy cứu hình sự nữa.
Do đó, người được miễn trách nhiệm hình sự không được coi là “oan”, nên không được bồi thường.
Giải thích dễ hiểu
- “Vô tội” là không phạm tội, nên Nhà nước phải xin lỗi và bồi thường.
- “Miễn trách nhiệm hình sự” là có hành vi phạm tội, nhưng được tha vì chính sách nhân đạo hoặc thay đổi pháp luật, nên không bị xử lý hình sự, nhưng không được xem là oan.
Giống như người “được tha”, chứ không phải “bị xử oan”.
Một ví dụ dễ hiểu
Trong vụ “gà lôi trắng”, bị cáo Thái Khắc Thành được miễn trách nhiệm hình sự vì hành vi không còn nguy hiểm cho xã hội do thay đổi quy định pháp luật về bảo tồn động vật hoang dã.
Tòa không tuyên vô tội, mà tuyên miễn. Nghĩa là:
- Anh Thành không bị kết án,
- Không có án tích,
- Nhưng cũng không được bồi thường – vì không phải bị oan.
Tóm lại: Người được miễn trách nhiệm hình sự không được bồi thường thiệt hại từ Nhà nước, vì họ không bị oan sai, mà chỉ được pháp luật cho miễn xử lý.
