Tóm tắt vụ việc
Theo phản ánh từ nhiều người bị hại, họ tham gia góp tiền vào các “dây hụi” do bà Dung tổ chức, chủ yếu thông qua mạng xã hội như Zalo, Facebook. Đáng chú ý, các thành viên đến từ nhiều tỉnh thành khác nhau, phần lớn không quen biết trực tiếp với nhau hay với chủ hụi.
Ban đầu, việc “hốt hụi” và nhận lại tiền diễn ra khá suôn sẻ. Tuy nhiên, về sau bà Dung bắt đầu hạn chế tiếp xúc, thường xuyên khất lần việc trả tiền với lý do sức khỏe, rồi dần trì hoãn việc gửi tiền cho hụi viên.
Sự việc khiến nhiều người dân tập trung đến nhà bà Dung để đòi tiền, gây tình trạng đông người, tiềm ẩn mất an ninh trật tự. Trước tình hình đó, Công an xã và UBND xã Xuân Thới Sơn đã vào cuộc, mời các bên liên quan lên làm việc, đồng thời tiếp nhận đơn tố cáo và lập hồ sơ điều tra.
Theo thống kê ban đầu, hơn 50 người đã trình báo với số tiền ước tính trên 70 tỷ đồng. Con số “200 tỷ đồng” hiện vẫn mới dừng ở mức dư luận, chưa có kết luận chính thức từ cơ quan chức năng. Việc xác minh thiệt hại gặp nhiều khó khăn vì phải đối chiếu giữa các hụi viên, sổ sách, tài khoản chuyển khoản và lời khai của chủ hụi.
Vấn đề “thống kê 2 ngày chưa xong” mà bạn nhắc có thể ám chỉ khó khăn trong việc xác minh, đối chiếu số liệu giữa các người bị hại, tài khoản chuyển tiền, chủ hụi, v.v. Đây là điều thường gặp trong các vụ tụ tập hàng trăm người và nhiều “dây hụi”.
Khung pháp lý liên quan
Để đánh giá khả năng phạm tội, trách nhiệm và biện pháp xử lý, cần xem xét các quy định pháp luật Việt Nam hiện hành - đặc biệt trong Luật Dân sự, Bộ luật Hình sự, và các nghị định, thông tư hướng dẫn.
1. Bản chất của “hụi / góp vốn”
Hụi / tụ điểm góp vốn truyền thống: “Hụi, kiềng, tổ, dây” là hình thức góp vốn, luân phiên người tham gia trả tiền lẫn nhau. Trong thực tế, nếu tổ chức vận hành minh bạch, tất cả các bên thỏa thuận rõ ràng, không hứa hẹn lợi tức vượt mức, nó có thể là giao dịch dân sự thuần túy (hình thức hợp đồng dân sự).
Tuy nhiên, khi tổ chức hụi mang tính huy động vốn lớn, lôi kéo nhiều người, hoạt động qua mạng xã hội, hứa hẹn lãi suất (ví dụ 10% như trong vụ này) - thì có nguy cơ bị xem như hoạt động tài chính, huy động vốn trái phép, hoặc lừa đảo nếu dùng thủ đoạn chiếm đoạt.
2. Tội hình sự có thể áp dụng
Dưới đây là các tội hình sự có thể xem xét nếu xác minh được dấu hiệu:
Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản
- Theo Điều 174 (năm 2015, sửa đổi 2017) của Bộ luật Hình sự: nếu người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác, gây thiệt hại từ mức nhất định trở lên, thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
- Trong vụ này, nếu chủ hụi khi bắt đầu hoặc trong quá trình vận hành có thủ đoạn (như lời hứa trả lợi nhuận không thực tế, che đậy kế hoạch không trả, khất lần, đánh lừa các hụi viên để chiếm đoạt) - có thể cấu thành tội lừa đảo.
- Để khởi tố phải chứng minh được yếu tố “gian dối”, “chiếm đoạt”, thiệt hại thực tế và mối quan hệ nhân quả.
Tội vi phạm quy định về cho vay (nếu có hoạt động cho vay)
- Nếu hoạt động hụi thực chất là “huy động vốn” rồi cho vay với lãi suất cao - có thể vướng tội vi phạm các quy định về cho vay, cấp tín dụng hoặc lãi suất vượt trần (theo các luật chuyên ngành).
- Nhưng trong bối cảnh hụi truyền thống, nếu không xem là cho vay thì tội này khó áp dụng.
Tội hoạt động kinh doanh trái phép / huy động vốn trái phép
- Nếu việc tổ chức hụi được xem như huy động vốn dưới hình thức gửi, nhận tiền để hưởng lợi - mà không có giấy phép, không tuân thủ quy định - khả năng bị xử lý về hành vi kinh doanh trái phép hoặc huy động vốn trái phép cũng tồn tại (theo các luật chuyên ngành, ví dụ luật ngân hàng, luật hoạt động tài chính).
- Trong thực tiễn, các vụ vỡ hụi lớn thường bị xử lý chủ yếu dưới khung hình sự “lừa đảo”.
Hành vi phù hợp hoặc không đủ dấu hiệu phạm tội
- Nếu người tổ chức hụi không có thủ đoạn gian dối rõ ràng, hoặc có khả năng trả nhưng do quản lý kém, nợ xấu, không thu được đủ tiền để thanh toán - trong trường hợp này, việc truy cứu hình sự có thể khó hơn, có khi chỉ giải quyết theo dân sự (khởi kiện đòi nợ).
- Cần xác minh ý chí chủ quan, lời hứa, cam kết, tài sản để trả, phương thức chi trả, nguồn tiền dùng để trả, v.v.
3. Trách nhiệm dân sự - quyền của người bị hại
- Các người tham gia hụi (hụi viên) có quyền yêu cầu chủ hụi hoàn trả số tiền đã góp, lãi nếu có thỏa thuận, chi phí phát sinh nếu có.
- Hợp đồng góp hụi (nguyên tắc dân sự) nếu có bằng văn bản, hoặc qua các chứng cứ (tin nhắn, chuyển khoản, biên lai, ghi chép) - các hụi viên phải thu thập chứng cứ để làm căn cứ đòi.
- Nếu chủ hụi có tài sản (nhà, đất, tài sản cá nhân) - có thể phong tỏa, kê biên để bảo đảm thi hành án nếu có bản án hoặc quyết định.
- Trong trường hợp chủ hụi đã bị cơ quan điều tra khởi tố - sau khi kết thúc hình sự, nếu bị tuyên có trách nhiệm trả - thì người bị hại có thể tham gia tố tụng dân sự trong giai đoạn hình sự, hoặc kiện dân sự riêng.
4. Thủ tục điều tra, xác minh, chứng minh
- Cơ quan công an, Viện kiểm sát có trách nhiệm tiếp nhận đơn tố cáo, trưng cầu giám định, xác minh tài sản, các giao dịch chuyển khoản, lịch sử thu nhập, nguồn vốn của chủ hụi.
- Do số lượng người bị hại rất đông và số tiền lớn, việc “thống kê” sẽ rất phức tạp: phải đối chiếu các phiếu góp, tin nhắn, chuyển khoản, xác minh các tài khoản ngân hàng, tài sản hiện có của chủ hụi, xác minh nguồn gốc tiền.
- Cần xác minh xem có dấu hiệu chủ hụi “rút ruột”, chuyển tài sản, che giấu tài sản để trốn tránh trách nhiệm - nếu có, có thể áp dụng biện pháp ngăn chặn (phong tỏa tài sản, cấm xuất cảnh, kê biên tài sản).
- Thời hiệu xử lý hình sự: tùy theo mức độ, thường là 20 năm theo Bộ luật Hình sự (nếu tài sản rất lớn). Nếu vụ việc kéo dài, có khả năng nhiều bị hại không thể đòi.
Những khó khăn, rủi ro trong thực tế và phân tích
- Khó trong chứng minh “gian dối” ban đầu: Chủ hụi có thể biện hộ rằng họ không có ý định chiếm đoạt từ đầu, chỉ do làm ăn thua lỗ, vỡ vốn - để tránh cấu thành lừa đảo. Cơ quan công an phải chứng minh rằng lời hứa, cam kết, cách vận hành là có dối trá.
- Chuyển tài sản, che giấu tài sản: Chủ hụi có thể đã chuyển tài sản sang người khác (vợ, con, người thân) hoặc chuyển tiền ra nước ngoài, làm “phù phép” để tránh bị kê biên. Cần điều tra kỹ nguồn tài sản.
- Số lượng bị hại lớn, giao dịch nhỏ lẻ nhiều: Việc thu thập chứng cứ từ hàng trăm người - biên lai, tin nhắn, chứng từ chuyển khoản - rất mất thời gian. Bên bị hại dễ bị thất lạc bằng chứng.
- Rủi ro mất vốn nếu tài sản chủ hụi không đủ để trả: Dù có bản án, nếu chủ hụi không có tài sản hoặc tài sản đã bị thế chấp/trong điều kiện kê biên, người bị hại có thể không đòi được hết.
- Xung đột giữa tố tụng dân sự và hình sự: Quyết định ưu tiên xử lý hình sự hay dân sự, việc trì hoãn xử lý dân sự để chờ kết luận hình sự có thể khiến quyền lợi bị hại bị kéo dài.
Dự báo và khuyến nghị (với người bị hại và cơ quan điều tra)
- Với người bị hại (hụi viên)
-
Nhanh chóng kê khai tố cáo với công an/tòa án nơi chủ hụi cư trú hoặc thực hiện giao dịch.
-
Thu thập chứng cứ bao gồm: hợp đồng góp hụi (nếu có), tin nhắn thỏa thuận, biên lai, sao kê ngân hàng chuyển tiền, bằng chứng chủ hụi đã nhận tiền, chứng cứ liên quan đến lời hứa lợi suất, cam kết, hứa trả.
-
Ghi chép thời gian, số tiền, diễn biến giao dịch, những lần chủ hụi khất, cách thức giao tiếp.
-
Theo dõi tình trạng tài sản của chủ hụi (nhà, đất, xe, tài khoản ngân hàng) để đề nghị phong tỏa, kê biên nếu có quyết định xét xử.
-
Nếu có tổ chức nhiều hụi viên bị hại, nên tập hợp, ủy quyền người đại diện chung để tố tụng (giảm chi phí, tránh xung đột).
- Với cơ quan điều tra / công an
-
Cần xử lý khẩn trương để tránh chủ hụi tẩu tán tài sản, trốn ra nước ngoài.
-
Áp dụng biện pháp cấm xuất cảnh, phong tỏa tài khoản, kê biên tài sản liên quan sớm khi có căn cứ.
-
Thực hiện giám định tài sản, điều tra truy vết tiền (theo tài khoản ngân hàng, luồng dòng tiền) để xác minh nguồn tiền, dòng vốn huy động.
-
Phối hợp với ngân hàng, các tổ chức tài chính để trích xuất sao kê giao dịch liên quan.
-
Trong quá trình xác minh, đối chiếu giữa lời khai của chủ hụi và của các hụi viên để phát hiện mâu thuẫn, dấu hiệu gian dối.
-
Nếu xác định dấu hiệu tội phạm, khởi tố vụ án hình sự, truy cứu trách nhiệm hình sự chủ hụi và các cá nhân đồng phạm nếu có.
Nhận định ý kiến cá nhân
- Dựa trên những thông tin hiện tại, việc xác minh con số “200 tỷ đồng” là rất sớm, chưa đủ cơ sở để khẳng định mức độ thiệt hại cuối cùng.
- Khả năng rất cao vụ việc sẽ được xử lý theo tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản - nếu cơ quan điều tra phát hiện dấu hiệu gian dối - vì đây là cách các vụ “vỡ hụi lớn” tương tự thường được xử lý ở Việt Nam.
- Tuy nhiên, nếu chủ hụi chứng minh được việc vỡ vốn, quản lý kém, không có ý định chiếm đoạt từ đầu - thì có thể chỉ bị xử lý hành chính/dân sự, hoặc truy cứu ở mức nhẹ hơn.
- Dù có hình sự, việc thu hồi được tiền cho người bị hại phụ thuộc rất lớn vào tài sản thực tế của chủ hụi và khả năng kê biên, phong tỏa tài sản.
