Miễn trách nhiệm hình sự – bị cáo có còn tội?

 

TS. Thái Ngọc Sơn - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Pháp lý & Công chúng trả lời:

Xin chào — trước hết, cần làm rõ thuật ngữ “miễn trách nhiệm hình sự” và “có tội” trong hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam, rồi từ đó phân tích trường hợp cụ thể của vụ “gà lôi trắng” để xem: miễn trách nhiệm hình sự có nghĩa là bị cáo không bị xử lý hình sự, nhưng bản án có tuyên “miễn trách nhiệm hình sự” không đồng nghĩa là bị cáo “không có tội” theo một số cách hiểu thông thường — tùy theo lý do miễn trách nhiệm.

 

 

Theo Bộ luật Hình sự Việt Nam (BLHS), miễn trách nhiệm hình sự là trường hợp pháp luật quy định để người thực hiện hành vi vi phạm hình sự không phải chịu trách nhiệm hình sự, tức là không bị truy cứu hình sự, không bị áp dụng hình phạt chính.

 

Việc miễn trách nhiệm hình sự có thể dựa trên nhiều cơ sở, như:

- Tội phạm đã được xoá (ví dụ: theo thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự).

- Người phạm tội đã thành khẩn khai báo, tích cực khắc phục hậu quả, được hưởng tình tiết giảm nhẹ đặc biệt theo luật định.

- Hành vi không còn nguy hiểm cho xã hội tại thời điểm xét xử, mặc dù khi thực hiện hành vi có dấu hiệu vi phạm.

- Các trường hợp đặc biệt khác do luật định.

 

Khi bị miễn trách nhiệm hình sự, về mặt hình sự, người đó không bị kết án, không bị áp dụng hình phạt; nhưng trong nhiều trường hợp, tòa án vẫn có thể ghi nhận rằng hành vi của người đó là vi phạm pháp luật hoặc có vi phạm trách nhiệm dân sự, chịu trách nhiệm hành chính hoặc bồi thường thiệt hại nếu có.

 

Vậy nên, “miễn trách nhiệm hình sự” không hoàn toàn đồng nghĩa với “không có hành vi vi phạm” — mà là “không bị xử lý hình sự do pháp luật cho phép miễn”.

 

 

Theo thông tin vụ việc:

- Tòa phúc thẩm quyết định miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt bổ sung cho bị cáo Thái Khắc Thành.

- HĐXX xác định: “bị cáo Thái Khắc Thành bị truy tố là đúng người, đúng tội, đúng pháp luật.”

- Nhưng đến thời điểm xét xử phúc thẩm, do có sự thay đổi về pháp luật, hành vi của bị cáo không còn nguy hiểm cho xã hội nữa nên HĐXX sửa bản án sơ thẩm, miễn trách nhiệm hình sự.

 

Từ đó ta rút ra:

- Tòa xác nhận rằng bị cáo từng có hành vi vi phạm, là người, tội đúng — tức có dấu hiệu có trách nhiệm hình sự ban đầu.

- Nhưng vì thay đổi pháp luật và đánh giá mới tại thời điểm xét xử, HĐXX cho rằng hiện tại hành vi không còn nguy hiểm cho xã hội, nên miễn trách nhiệm hình sự.

 

Vậy trong trường hợp này:

- Bị cáo từng bị cáo buộc, truy tố vì hành vi vi phạm (theo tố tụng hình sự).

- Nhưng vì lý do miễn trách nhiệm hình sự, khi kết thúc phiên tòa phúc thẩm, người đó không phải chịu trách nhiệm hình sự nữa — tức không bị phạt hình sự, không bị án hình sự.

- Theo cách hiểu thông thường “có tội – không có tội”, ở góc độ tố tụng hình sự sau phúc thẩm, người này không bị kết án, tức “miễn trách nhiệm hình sự” là “không bị xử lý hình sự”, nên trong thực tế pháp lý người đó không bị coi là kẻ có án hình sự.

Tóm lại: 
Bị cáo Thái Khắc Thành không bị coi là “có tội”, vì Tòa đã miễn trách nhiệm hình sự – tức là không tuyên án kết tội và không phải chịu hình phạt.