Dư luận đang dấy lên làn sóng cảm thông với ông Thái Khắc Thành – người nông dân bị tuyên 6 năm tù vì bán gà lôi trắng, nhưng dưới góc nhìn pháp lý, đây là câu chuyện mà cảm xúc xã hội cần đặt cạnh nguyên tắc bảo tồn nghiêm minh của pháp luật.
Ông Thái Khắc Thành (Nghệ An) bị Công an Thái Bình khởi tố 4/2025 về tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm”. Kiểm tra phát hiện 10 cá thể nghi gà lôi trắng trên xe 37K-258.41; khám xét nhà thu thêm 3 cá thể, tổng cộng 13 cá thể. Cơ quan điều tra xác định mục đích nuôi, vận chuyển, mua bán kiếm lời. Sau đó Tòa sơ thẩm tuyên 6 năm tù. Gia đình cho biết sẽ kháng cáo.
Dưới góc nhìn pháp lý, Viện ILPAI phân tích để chúng ta hiểu rõ ranh giới giữa sự cảm thông dành cho ông Thái Khắc Thành và nguyên tắc bảo tồn nghiêm minh mà pháp luật Việt Nam đặt ra đối với các loài động vật nguy cấp, quý, hiếm, cũng là nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho ông Thành trong quá trình tố tụng.
Dưới góc nhìn pháp lý, Viện ILPAI phân tích để chúng ta hiểu rõ ranh giới giữa sự cảm thông dành cho ông Thái Khắc Thành và nguyên tắc bảo tồn nghiêm minh mà pháp luật Việt Nam đặt ra đối với các loài động vật nguy cấp, quý, hiếm, cũng là nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho ông Thành trong quá trình tố tụng.
1. Khung pháp lý áp dụng
Tình trạng loài: Gà lôi trắng (Lophura nycthemera) là động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IB theo Nghị định 06/2019 (được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 84/2021). Nhóm IB là những loài nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại.
Tội danh & khung hình phạt: Điều 244 BLHS 2015 (sửa đổi 2017) quy định:
- Khoản 1: phạt tiền 500 triệu–2 tỉ hoặc 1–5 năm tù.
- Khoản 2: 5–10 năm tù nếu thuộc các trường hợp nặng hơn, trong đó số lượng từ 11 đến 15 cá thể lớp chim thuộc Nhóm IB (điểm b khoản 2, dẫn chiếu điểm d khoản 1). Với 13 cá thể chim Nhóm IB, vụ việc rơi đúng Khoản 2 Điều 244 ⇒ khung 5–10 năm tù; mức tuyên 6 năm nằm trong khung này.
2. Về lập luận “thiếu hiểu biết” & là “nông dân hiền lành”
- BLHS về cơ bản xử lý hành vi vi phạm quy định bảo vệ loài thuộc danh mục; “không biết luật” không phải là căn cứ loại trừ trách nhiệm hình sự. Mặt khác, tài liệu tố tụng được báo chí dẫn cho thấy ông Thành biết đây là loài cần bảo vệ nhưng vẫn nuôi, gây giống để bán kiếm lời. Chi tiết này làm suy yếu luận điểm “thiếu hiểu biết”.
- Tuy vậy, nhân thân tốt, hoàn cảnh khó khăn, thành khẩn khai báo, ăn năn… là tình tiết giảm nhẹ theo Điều 51 BLHS, có giá trị khi lượng hình (đặc biệt ở cấp phúc thẩm).
Cảm thương với hoàn cảnh gia đình là chính đáng; nhưng pháp luật về đa dạng sinh học đặt ưu tiên bảo tồn các loài Nhóm IB, cấm nuôi–nhốt–mua bán vì mục đích thương mại, trừ các trường hợp đặc biệt có phép (bảo tồn, nghiên cứu…). Cảm xúc xã hội không thể thay thế quy định bắt buộc này.
3. Hướng kháng cáo khả thi (thực tế)
Gia đình có quyền kháng cáo trong 15 ngày kể từ ngày tuyên án (hoặc từ ngày nhận bản án nếu vắng mặt). Một số hướng chuyên môn có thể cân nhắc:
Tranh luận về định danh & định lượng:
3. Hướng kháng cáo khả thi (thực tế)
Gia đình có quyền kháng cáo trong 15 ngày kể từ ngày tuyên án (hoặc từ ngày nhận bản án nếu vắng mặt). Một số hướng chuyên môn có thể cân nhắc:
Tranh luận về định danh & định lượng:
- Yêu cầu giám định độc lập xác định toàn bộ 13 cá thể có đúng là gà lôi trắng Nhóm IB hay có cá thể lai/loài khác. Nếu không đủ từ 11 cá thể chim Nhóm IB thì vụ việc có thể chỉ còn mức “7–10 cá thể” (điểm d, khoản 1 Điều 244) ⇒ khung 1–5 năm. Đây là mấu chốt có thể thay đổi khung.
Tối đa hóa tình tiết giảm nhẹ (Điều 51 BLHS): hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn, nuôi con nhỏ/mẹ già; thành khẩn; tự nguyện giao nộp; cam kết/đóng góp vào hoạt động bảo tồn, truyền thông cộng đồng… Nếu hội đủ từ hai tình tiết giảm nhẹ khoản 1 Điều 51 và không có tình tiết tăng nặng, có thể đề nghị Điều 54 BLHS để xử dưới mức thấp nhất của khung đang áp dụng (5–10 năm), chuyển xuống khung liền kề nhẹ hơn (1–5 năm) khi đủ điều kiện.
Thực tế lượng hình: Với khung khoản 2 (5–10 năm), nếu không thay đổi được định danh/định lượng, mục tiêu thực tế là xin giảm về mức sàn 5 năm (vẫn trong khoản 2).
TS. Thái Ngọc Sơn - Viện trưởng Viện ILPAI Khuyến nghị:
Về pháp lý: Nhanh chóng lập hồ sơ kháng cáo đúng hạn; đề nghị trưng cầu giám định loài bổ sung (nếu có căn cứ), rà soát toàn bộ biên bản thu giữ, kết luận giám định để kiểm tra tính hợp pháp, mốc thời gian – số lượng; chuẩn bị tài liệu chứng minh nhân thân – hoàn cảnh – đóng góp xã hội để xin giảm nhẹ.
Về truyền thông: Kêu gọi cộng đồng tôn trọng pháp luật về bảo tồn, đồng thời hỗ trợ nhân đạo hợp pháp cho gia đình (nếu muốn), tách bạch tình cảm xã hội với trách nhiệm pháp lý. (Nghị định 06/2019/84/2021 đã quy định rất rõ nhóm IB).
Thực tế lượng hình: Với khung khoản 2 (5–10 năm), nếu không thay đổi được định danh/định lượng, mục tiêu thực tế là xin giảm về mức sàn 5 năm (vẫn trong khoản 2).
TS. Thái Ngọc Sơn - Viện trưởng Viện ILPAI Khuyến nghị:
Về pháp lý: Nhanh chóng lập hồ sơ kháng cáo đúng hạn; đề nghị trưng cầu giám định loài bổ sung (nếu có căn cứ), rà soát toàn bộ biên bản thu giữ, kết luận giám định để kiểm tra tính hợp pháp, mốc thời gian – số lượng; chuẩn bị tài liệu chứng minh nhân thân – hoàn cảnh – đóng góp xã hội để xin giảm nhẹ.
Về truyền thông: Kêu gọi cộng đồng tôn trọng pháp luật về bảo tồn, đồng thời hỗ trợ nhân đạo hợp pháp cho gia đình (nếu muốn), tách bạch tình cảm xã hội với trách nhiệm pháp lý. (Nghị định 06/2019/84/2021 đã quy định rất rõ nhóm IB).
