(Góc nhìn Viện Nghiên cứu Pháp lý & Công chúng ILPAI)
Trong bối cảnh Việt Nam đang siết chặt kỷ luật thuế và hoàn thiện hệ thống pháp lý tài chính – doanh nghiệp, vụ việc Coca-Cola Việt Nam bị truy thu và xử phạt tổng cộng hơn 821 tỉ đồng là một ví dụ điển hình cho thấy tính nghiêm minh của pháp luật và tầm quan trọng của việc tuân thủ quy định thuế ngay từ bên trong doanh nghiệp. Đây không chỉ là câu chuyện của một tập đoàn nước ngoài có quy mô lớn mà còn là lời cảnh tỉnh cho mọi doanh nghiệp đang hoạt động tại Việt Nam, từ doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp gia đình đến các tập đoàn đa quốc gia (FDI). Viện ILPAI thực hiện phân tích này nhằm rút ra những bài học cốt lõi và đưa ra khuyến nghị thiết thực cho cộng đồng doanh nhân, hội viên CLB Doanh nhân & Pháp luật và các tổ chức đang quan tâm tới quản trị rủi ro pháp lý.
Cơ chế pháp lý và bối cảnh của vụ việc
Theo kết luận thanh tra giai đoạn 2007–2015, cơ quan thuế xác định nhiều khoản chi phí mà Coca-Cola Việt Nam kê khai không đủ điều kiện tính vào chi phí được trừ, bao gồm chi phí khuyến mãi không đăng ký, chi phí đặt tủ lạnh tại các điểm bán không thuộc hệ thống phân phối trực tiếp, các khoản mua bán tài sản cố định chưa có đầy đủ hồ sơ giải trình và nhiều khoản chi tiếp thị (trade marketing) thiếu chứng từ chứng minh mục đích phục vụ hoạt động kinh doanh. Những khoản chi này khi bị loại đã dẫn tới việc điều chỉnh thuế GTGT, thuế TNDN và buộc doanh nghiệp phải nộp bổ sung cùng tiền phạt.
Coca-Cola đã khiếu nại, sau đó khởi kiện yêu cầu hủy các quyết định truy thu và xử phạt nhưng Tòa án Nhân dân TP.HCM đã bác đơn khởi kiện, giữ nguyên quan điểm của cơ quan thuế. Phán quyết này thể hiện rõ lập trường nhất quán của Nhà nước trong việc bảo vệ ngân sách, chống thất thu thuế và yêu cầu mọi doanh nghiệp – không phân biệt quy mô hay quốc tịch – phải tuân thủ đầy đủ quy định của pháp luật Việt Nam.
Bài học pháp lý quan trọng cho doanh nghiệp
Từ góc nhìn của ILPAI, vụ việc Coca-Cola phản ánh ba nhóm bài học quan trọng mà doanh nghiệp Việt Nam cần đặc biệt lưu ý.
Thứ nhất, mọi khoản chi phí chỉ được tính vào chi phí được trừ khi hội đủ điều kiện pháp lý. Những chi phí khuyến mãi nếu không đăng ký hoặc không thông báo đúng quy định với Sở Công Thương sẽ bị bác bỏ. Các khoản marketing, hỗ trợ điểm bán, tặng hàng, dùng thử… nếu không có hồ sơ chứng minh thì bị xem là không liên quan đến hoạt động sản xuất kinh doanh. Việc đặt tài sản cố định như tủ lạnh tại điểm bán cũng phải có hợp đồng rõ ràng, biên bản bàn giao và điều kiện sử dụng đúng pháp luật thì mới có thể đưa vào chi phí khấu hao.
Thứ hai, doanh nghiệp phải duy trì hệ thống chứng từ đầy đủ, đồng nhất và sẵn sàng giải trình khi cần. Trong thực tế thanh tra, nhiều doanh nghiệp lúng túng vì hồ sơ lưu trữ thiếu, hợp đồng không chặt chẽ, chứng từ không khớp hoặc không thể chứng minh chi phí phục vụ hoạt động kinh doanh. Khi hồ sơ yếu, doanh nghiệp gần như mất toàn bộ khả năng bảo vệ mình. Đây cũng là lý do khiến nhiều tập đoàn FDI dù có đội ngũ pháp chế mạnh vẫn gặp khó khăn khi đối diện thanh tra thuế tại Việt Nam.
Thứ ba, tình trạng thua lỗ kéo dài trong nhiều năm liên tiếp là chỉ dấu khiến cơ quan thuế đặc biệt quan tâm đến khả năng chuyển giá. Khi doanh nghiệp báo lỗ nhưng vẫn mở rộng đầu tư, duy trì thị phần lớn và phát triển vượt bậc, cơ quan thuế có quyền đặt câu hỏi về tính minh bạch của báo cáo tài chính. Câu chuyện của Coca-Cola càng củng cố quan điểm rằng mọi mô hình giá chuyển nhượng, phân bổ chi phí từ công ty mẹ phải tuyệt đối tuân thủ quy định Việt Nam nếu không muốn đối mặt với rủi ro pháp lý nghiêm trọng.
Quản trị chi phí hợp pháp: yêu cầu sống còn trong doanh nghiệp hiện đại
Từ những phân tích trên, ILPAI khuyến nghị doanh nghiệp Việt Nam cần thiết lập quy trình quản trị chi phí và tuân thủ thuế theo chuẩn quốc tế. Các chương trình khuyến mãi phải được đăng ký đúng quy định; hoạt động marketing phải có hợp đồng, hóa đơn, biên bản nghiệm thu và tài liệu minh chứng đầy đủ; việc đặt tài sản tại điểm bán phải có hồ sơ quản lý chặt chẽ; mọi giao dịch với bên liên kết phải tuân thủ quy định về chống chuyển giá.
Cùng với đó, doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống lưu trữ chứng từ khoa học, số hóa toàn bộ hồ sơ, giảm nguy cơ thất lạc và có thể cung cấp ngay lập tức khi cơ quan thuế yêu cầu. Bộ phận kế toán – pháp chế – kiểm toán nội bộ cần phối hợp chặt chẽ để đánh giá rủi ro và phát hiện sai sót từ sớm, thay vì đợi đến khi thanh tra mới xử lý.
Ngoài ra, đào tạo nội bộ về pháp luật thuế cũng là yếu tố then chốt. Nhiều doanh nghiệp bị phạt không phải vì cố ý gian lận, mà vì thiếu hiểu biết hoặc vận hành tùy tiện. Việc tham gia các khóa bồi dưỡng pháp lý của ILPAI hoặc các chương trình chuyên sâu của CLB Doanh nhân & Pháp luật sẽ giúp doanh nghiệp nắm rõ quy định mới, thực hành đúng và hạn chế rủi ro.
Thông điệp từ viện ilpai
Vụ Coca-Cola bị truy thu hơn 821 tỉ đồng là minh chứng cho thực tế rằng pháp luật thuế tại Việt Nam đang ngày càng chặt chẽ, minh bạch và không có vùng miễn cho bất kỳ doanh nghiệp nào. Đây là thời điểm các doanh nghiệp Việt Nam cần chuyển từ tư duy “đối phó” sang tư duy “chuẩn hóa” và “chủ động quản trị rủi ro”.
Viện ILPAI tin rằng một doanh nghiệp mạnh không chỉ ở doanh thu và thị phần, mà còn ở khả năng tuân thủ pháp luật và quản trị minh bạch. Khi doanh nghiệp thiết lập được “hệ miễn dịch pháp lý” vững chắc, mọi hoạt động kinh doanh sẽ ổn định, bền vững và tránh được những cú sốc lớn như vụ việc của Coca-Cola.
Viện Nghiên cứu Pháp lý & Công chúng ILPAI sẵn sàng đồng hành cùng cộng đồng doanh nhân trong việc rà soát pháp lý, tư vấn thuế, thiết lập quy trình quản trị rủi ro và đào tạo nội bộ để doanh nghiệp phát triển một cách lành mạnh, minh bạch và phù hợp với chuẩn mực pháp lý hiện đại.
